Happy City

αρόλο που η κοινωνία αποδοκιμάζει το ψέμα, μελέτες δείχνουν ότι οι ενήλικοι κατά μέσο όρο λένε ένα ψέμα την ημέρα. Τα νεώτερα άτομα μάλιστα εμφανίζονται να λένε συχνότερα ψέματα από τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Αν και ο σκοπός για τον οποίο κάποιος λέει ψέματα μπορεί να διαφέρει, παραδείγματος χάρη για να νιώσει ο άλλος καλύτερα ή για να αποφύγει ο ίδιος τις συνέπειες της αλήθειας, η ουσία είναι ότι όλοι ψεύδονται.

Πότε όμως η εκφορά ψεμάτων θεωρείται παθολογική;

Στη ψυχιατρική ορολογία, το παθολογικό ψέμα είναι συνώνυμο με τον όρο ψευδολογία φανταστική (pseudologia phantastica/pseudologia fantastica) ή μυθομανία και έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης πάνω από ένα αιώνα. Το παθολογικό ψέμα χαρακτηρίζεται από ένα μακροχρόνιο ιστορικό (ακόμα και δια βίου) συχνών και επαναλαμβανόμενων ψευδών δηλώσεων για τις οποίες δεν μπορεί να αναγνωριστεί κάποιο φανερό όφελος ή κίνητρο. Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα ψέματα που διατυπώνονται για κάποιο λόγο, τα παθολογικά ψεύδη είναι πιθανό να είναι όχι μόνο ανούσια αλλά και επιβλαβή για τον αυτόν που τα λέει, συνθήκη που δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την κατανόηση του συγκεκριμένου φαινομένου. Εξαιτίας αυτού ορισμένοι μελετητές έχουν οδηγηθεί στο συμπέρασμα πως η ¨αμοιβή¨ είναι εσωτερική για αυτόν που τα λέει (να αισθανθεί ότι ξεγελάει).

Σε επιδημιολογικό επίπεδο δεν είναι ακόμα γνωστό εάν το παθολογικό ψεύδος εμφανίζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους πολιτισμούς ή με την ίδια συχνότητα και στα δύο φύλα. Σε γενικές γραμμές υποστηρίζεται ότι το παθολογικό ψεύδος εμφανίζεται σε όλα τα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα, ακόμα και στους πιο πετυχημένους.

Oι ακατανόητα προσποιητές διαταραχές. Τι είναι; 

Αν και στο πέρασμα των χρόνων έχει απασχολήσει την ψυχιατρική κοινότητα κατά πόσο το παθολογικό ψεύδος αποτελεί αυτόνομη ψυχιατρική διαταραχή, σήμερα υποστηρίζεται ότι απλά αποτελεί σύμπτωμα μια άλλης κατηγορίας διαταραχών, των  ακατανόητα προσποιητών διαταραχών (factitious disorders). Στις εν λόγω διαταραχές το άτομο παράγει σκόπιμα ή προσποιείται σωματικά ή ψυχολογικά συμπτώματα και χρησιμοποιείται ο όρος «ακατανόητη προσποιητή» γιατί απουσιάζουν τα εξωτερικά κίνητρα για αυτή την συμπεριφορά (π.χ. οικονομικό κέρδος, αποφυγή στρατιωτικής θητείας, φροντίδα από το περιβάλλον, αποφυγή νομικής ευθύνης κτλ.). Εντούτοις, φαίνεται ότι υπάρχει μια ψυχολογική κινητοποίηση/ανάγκη του ατόμου να πάρει το ρόλο του «αρρώστου» χωρίς όμως να μπορεί να εξηγηθεί. Στη συγκεκριμένη  κατηγορία εντάσσεται και το γνωστό «σύνδρομο Μινχάουζεν» που πήρε το όνομά του από τον βαρώνο του 19^ου αιώνα γνωστό για τις ψεύτικες διηγήσεις του για εξωφρενικές περιπέτειες και απίθανα κατορθώματα.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως υπάρχουν και άνθρωποι που επιδίδονται σε παθολογικά ψεύδη χωρίς απαραιτήτως να επιδιώκουν να πάρουν το ρόλο του «αρρώστου» και κατά συνέπεια το παθολογικό ψεύδος να μη συνδέεται με τις ακατανόητα προσποιητές διαταραχές. Για την ακρίβεια, υπάρχουν και μελέτες που υποστηρίζουν ότι υπάρχουν άτομα που λένε παθολογικά ψέματα χωρίς να υποβόσκει κάποια άλλη ψυχιατρική διαταραχή.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των μυθομανών; 

Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι μυθομανείς διακρίνονται για την ανασφάλεια τους, την χαμηλή τους αυτοεκτίμηση και την κακή αυτοεικόνα τους. Το ψέμα χρησιμοποιείται από το άτομο προκειμένου να αυξήσει την προβολή του εαυτού του στον κοινωνικό του περίγυρο, να γίνει αντικείμενο θαυμασμού και αποδοχής. Με άλλα λόγια, το ψέμα δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να είναι αυτός που θα ήθελε να είναι και όχι αυτός που πραγματικά είναι.

Μπορούν οι μυθομανείς να ελέγξουν τα ψέματά τους; 

Η μυθομανία μπορεί να επιφέρει ποικίλες συνέπειες. Από τη στιγμή που θα γίνει αντιληπτή από το περιβάλλον οι προσωπικές, φιλικές ακόμα και οι επαγγελματικές σχέσεις των μυθομανών διαταράσσονται σημαντικά λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης, ενώ είναι πιθανό να προκληθούν προβλήματα ακόμα και νομικής φύσεως. Αντικείμενο προβληματισμού έχει επίσης αποτελέσει το ερώτημα κατά πόσο οι μυθομανείς έχουν την ικανότητα να ελέγξουν τα ψέματα τους. Στην περίπτωση που γίνει αποδεκτό ότι οι παθολογικά ψεύτες δεν είναι σε θέση σε πράξουν κάτι τέτοιο, τότε ο αντίκτυπος της εν λόγω παραδοχής θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικός καθώς εάν το παθολογικό ψέμα συνδεόταν με εγκληματική συμπεριφορά, θα έπρεπε τότε να τύχει ευνοϊκής μεταχείρισης λόγω του ότι θα οφειλόταν σε ψυχιατρική διαταραχή. Αντίστοιχο προβληματισμό έχει αποτελέσει και το ερώτημα κατά πόσο ένας μυθομανής μπορεί να δικαστεί καθώς είναι αρκετά πιθανό να λέει ψέματα ακόμα και στο δικηγόρο του.

Πώς αντιμετωπίζεται η μυθομανία; 

Η ψυχοθεραπεία  αν και φαίνεται να αποτελεί τη μόνη θεραπευτική οδό για την αντιμετώπιση της μυθομανίας, εντούτοις στην επιστημονική βιβλιογραφία δεν υπάρχουν μακροχρόνιες μελέτες αξιολόγησης της αποτελεσματικότητάς της. Σε κάθε περίπτωση στόχος της θεραπείας πρέπει ναι είναι η αποδοχή του προβλήματος από τον ασθενή, η ενίσχυση της αυτοεκτίμησής του και η αποδοχή της πραγματικότητας.

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής,Μάριος Βρυώνης /boro.gr